Analitik dü?ünce üzerine...

Analitik dü?ünce: Olaylaryn, nesnelerin, tümel kavramlaryn enine boyuna analiz edilerek tanymlanmalaryny-çözümlenmelerini sa?layan sistematik bir dü?ünme eylemidir. Bir di?er ifade ile hangi dü?ünce sistematiki ve tertip-düzen içindedir. O dü?ünce analitik dü?üncedir. Bu ?ekilde dü?ünme ile en anla?ylyr biçimde açyklamalar yapylmakta, isabetli çözümler ortaya konulmaktadyr.

Analitik dü?ünce ile parçalaryn temel özelliklerinden hareketle bütüncül açyklamalar yapylmakta, do?ru çözümler ortaya konulmaktadyr.

Harflere, kelimelere, tikel ve tümel kavramlara, çizgi, ?ekil, sembol ve sayylara dayaly tanymlamalar/açyklamalar/çözümlemeler yapylabilmektedir.

Bir noktadan, enine (apsis), boyuna (ordinat) bir birine dik geçen iki eksenin, dü?ünme-tasavvur temeline oturtulmasyyla analitik dü?ünce olu?maktadyr. Bir di?er ifade ile analitik dü?üncenin arka planynda nokta (.) , çizgi (-) , bir noktadan enine boyuna birbirine dik geçen/kesi?en iki çizgi/eksen (+ veya X) yani analitik düzlem vardyr. Kareli defterde yada harita ve metot defterindeki enine boyuna çizgiler; bir bakyma bu arka plany somut olarak gösterir. Ancak bu arka plan yani analitik düzlem bazynda soyut olarak bizim zihnimizde de a?a?y-yukary, sa?-sol, evvel-ahir, zahir-batyn v.b zyt yönlerde dizin tasavvur edilme ?eklinde olu?maktadyr.  Burada soyut veya somut ?ekilde olsa da, önemli olan analitik düzlemin nasyl ve ne ?ekilde kullanyldy?ydyr.

Bilim adamlary; bir noktadan geçen enine boyuna eksen temelinde (analitik düzlemde) lunguistik ve mantyki, metodik ve matamatiki olmak üzere dört  ?ekilde analitik dü?ünce tarzynyn olabilece?ini, bir di?er ifade ile analitik düzlemin dört de?i?ik ?ekilde kullanylabilece?ini belirtmektedirler. ?öyle ki;

Analitik düzlemin linguistik kullanymy: Tüm yazy ve hat çaly?malary bu esasa dayanyr. Bilindi?i üzere bizim  harf / ar / letter dedi?imiz gösterge ve simgeler, YATAY ve DYKEY çizgilerden ibaret olup, yazy dizini de yatay veya dikey istikamette yazylyr. Bazy kültürlerde yazylar dikey, bazy kültürlerde ise yazylar yatay istikamette yazylyr. Yatay ve dikey  eksenlerin olu?turdu?u YÜZEY, analitik düzlemden ba?kasy de?ildir. Yani bir ka?yt veya bir pano, bir ekran analitik düzlemdir.

Analitik düzlemin Mantyki kullanymy: Do?rulu?u bilinen kavramlara, terimlere, hipotezlere, aksiyomlara, prensiplere/kurallara (ayniyet prensibi, zytlyk prensibi ve tümden gelim, tüme varym kuraly) dayanylarak, analitik düzlemde açyklamalaryn/ çözümlemelerin yapylmasydyr. Mantyk bilimi, analitik düzlem temeline oturtulduktan sonra bir hayli geli?me kaydetmi?tir.  

Analitik düzlemin Matamatiki kullanymy: Mantyki dü?ünmede bazen olu?an karma?yklyktan azade olarak sayylardan, sembollerden, çizgi ve ?ekillerden olu?an kavramsal-terimsel yapyta?laryna dayanylarak, analitik düzlemde net-do?ru çözümlemelerin yapylmasydyr.

Mantyki dü?ünmede yapy ta?lary olarak kullanylan kavramlara-terimlere kar?ylyk, matamatiki dü?ünmede ?ekiller ve sayylar kullanylyr. Ne varki her iki dü?ünce siteminde de aksiyomlardan, hipotezlerden hareket edilmektedir. Her iki dü?ünmede en temel kural, kavramlaryn-terimlerin manasynyn do?ru bilinmesi ve yerli yerinde kullanylmasydyr

Bilindi?i üzere aritmetik denklemler, analitik düzlemde geometrik e?riye dönü?türülmektedir, ki bu durum analitik düzlemin matamatiki kullanymyny gösterir. Bu kullanym ?ekli lisede ANALYTYK GEOMETRY dersi  olarak okutulmaktadyr.

Analitik düzlemin METODYK kullanymy: Bu kullanym ?ekline Kant transandantal analitik demi?tir. Analitik dü?üncenin metodik kullanymynda, bir tümel kavramyn açyklanmasy/çözümlenmesi; belirli kurallara/prensipler göre analitik düzlem/diyagram üzerinde yapylan terim/kavram yerle?tirilmesi ile yapylyr. 

Nasyl ki, analitik zeminde matamatik dü?ünce ifade edilirken;  sayylar toplanyp, çykarylyp bölünüp ortaya bir de?erler bütünü çykarylmaktaysa, ayny ?ekilde yöntem bilimsel dü?ünme sisteminde de; tümel kavramlar-terimlerin ihtiva ettikleri alt kavramlar-terimler teker teker  yerlerine konulup, ortaya bir de?erler bütünü çykarylmaktadyr.

 Analitik düzlemin METODYK kullanymy ile ilgili Sn. Osman Ziya’nyn dy?ynda akademik seviyede henüz ciddi bir çaly?ma ortaya konulmamy?tyr. Bendeniz bu konuda henüz yetkin bir seviyede olmady?ymdan, ?imdilik temel kavramlaryn açyklanmasy/çözümlenmesi bazynda Analitik düzlemin Metodik kullanymyna ili?kin deneme çaly?malary yapmak suretiyle Sn. Osman Ziya’ya destek vermekteyim.

Analitik düzlemin METODYK kullanymyna örnek olarak, analitik dü?ünce kavramyny, metodik ?ekilde yani yöntem bilime göre basite indirgeyerek ?öylece tanymlayabilir/çözümleyebiliriz.

Slm.

Önceki cevapta Transandantal analitik, sistem ve metotla ilgili takyntylar olmu?tu. Bu konularda eksik-fazla, do?ru-yanly? ifadelerimizin olmasy da do?al… O nedenle o konularda kar?ylykly biraz daha açyklayycy bilgiler ortaya konulursa herhalde iyi olur.

Kant ve analitik dü?ünce konusunda çok fazla miktarda yazylar oldu?u muhakkak… Bu konuda ö?rendi?imi ve anlady?ymy kysaca ifade edecek olursam…

Kant, Önermelerle ilgili dü?üncelerini-felsefesini, Saf Aklyn Ele?tirisi çerçevesinde “Transandantal” deyimi ile ifade etmi? ve önermeler temelinde mantyk bilimini üç bölümde ele almy?.

1.Transandantal Diyalektik bölümünde; psikolojik, kozmolojik ve teolojik idelere ili?kin metafizik önermeleri ele almy?.

2.Transandantal Estetik bölümünde; zaman ve mekan içi fenomenlerin bilimi olan fizik ve do?a bilimine ili?kin önermeleri ele almy?,

3.Transandantal Analitik bölümünde de; mantyk biliminin dy?yna ta?arak, matematik ve metot bilimine ili?kin analitik önermeleri  ele almy?tyr.

Kant, "Analitik önermeler"in aklyn çeli?mezlik ilkesine dayanmalary nedeniyle kolay kavranylabilir olduklaryny, "sentetik a posteriori önermeler"in deneyle temellendirilebildikleri için fazla bir açyklamayy gerektirmeyecek nitelikte olduklaryny, "sentetik a priori önermeler"in ise, zor kavranabilir girift önermeler oldu?unu ve bu önermelerin kolay kavranabilmesi için aklyn çeli?mezlik ilkesinden ba?ka ilkelere de dayanylmak zorunlulu?unun oldu?unu belirtmi?tir.

Kant, Saf Aklyn Ele?tirisi'nin transandantal analitik bölümünde ele aldy?y deneyle temellendirilemeyen psikolojik, kozmolojik, teolojik a priori kavramlaryn; sadece dü?üncenin formlary olarak de?il, ayny zamanda bilginin ve prati?in yönlendirici temel ilkeleri olarak ta ele alynmasy gerekti?ini belirtmi?tir.

Kant, burada sadece analitik dü?ünce çerçevesinde kavramlary ele almakla kalmamy?, metodolojik açyklamaya da parmak basmy?tyr. 

Sistem ve metot konusunda da bugüne kadar ö?rendi?imi ve anlady?ymy ?öylece ifade edebilirim;

Öncelikle diyece?im o ki; sistemi, sanki dü?ünceyi ba?layan, kalyba sokan olumsuz bir ?eymi? gibi ifade etti?in izlenimi bende olu?tu. Sistemin böylesi olumsuz bir tarafynyn oldu?u kanaatinde de?ilim.

Sistem, metodu da içine alan tümel bir kavramdyr. Bir di?er ifade ile tümel kavramlar; sistematik özeli?i haizdirler. Tümel niteli?i haiz olmayan kavramlar yani  tekil-tikel kavramlar, sistematik özellikte olmadyklaryndan açyklanmalary zordur. Bu kavramlar ancak tümel kavramlaryn unsurlary olarak açyklanabilirler.

Yöntem bilim-metot ilmi kapsamynda Sistem kavramyny  ?öylece çözümleyebilir/açyklayabililiriz.

Sistem, zaman-mekan ve varlyk-vaka bazynda, madde ötesi-görünmez ve madde-görünür halde mahiyet-plan cihetiyle dört  temel özelli?i bulunmaktadyr. Bunlar, tarif edilebilir ve tanymlanabilir olma, bir amaca ve aksiyoma haiz olma özellikleridir. Ayny ?ekilde muhteva-program cihetiyle de dört temel özelli?i bulunmaktadyr. Bunlar da, dayandy?y bir prensibin-kanuniyetin olmasy, sa?lam bir metotla açyklanabilir/analiz edilebilir olmasy, bir hedefinin ve fonksiyonunun olmasy özelli?idir.

Tümel bir kavramyn, liguistik-mantyki-matamatiki-metodik olmak üzere dört de?i?ik ?ekilde, do?ru olarak çözümünün/açyklanmasynyn yapylabilece?ini, daha önce belirtmi?tik…

Yöntem bilim-metot ilmi kapsamynda, Metot kavramyny da ayryca çözümlersek, Metot ile Sistemin farklyly?y ve ili?kisi daha açyk-net olarak görebilir.

?emanyn çözümlenmesi

Metot ilmi, bilindi?i üzere varlyk ve vakalara ili?kin ara?tyrma-inceleme ve uygulama bazynda kullanylmaktadyr. Metot ilmi; gözleme-kalbi öngörüye ve deneye-akli tahmine dayaly  sentez-tüme varym ve analiz-tümden gelim olmak üzere iki veçhelidir. Her iki veçhede de mukayese-kyyas yapylabilmektedir.Analiz vechesi, dört de?i?ik özelli?i haizdir. Bunlar, sayma-syralama ve ayyrma-çykarma özellikleridir. Ayny ?ekilde Sentez veçhesi de dört de?i?ik özelli?i haizdir. Bunlar da, toplama-çarpma, dolayly ve dolaysyz benzetme özellikleridir. Tüm bu özelliklerin dikkate alynmasy ile varlyklara ve olaylara ili?kin gerçekler kolayca anla?ylyr,  tespit edilir. Bu nedenle metot ilmini, gerçekleri ortaya çykaran bir araç olarak tanymlayabiliriz.