Slm

Diagramy kurgulama

Akyl, insanda iradenin ortaya çykmasyyla varlyk gösteren temelde karar verme yetene?ini haiz üst seviyede bir ?uur etkinli?i oldu?undan, yöntembilim diagramynyn merkezine karar verme kavramyny yerle?tiririz. Merkezden geçen yatay koordinat ekseninin sa?yna evvel-ahir prensibine uygun olarak akyl mekanizmasynyn ayaklaryny te?kil eden dy? duyulary harekete geçiren i?tahayy  ve ihtiyacy koyaryz, sola da yine ayny prensibe göre merak-heves ve arzu-iste?i yerle?tiririz. Merkezden geçen dikey koordinat ekseninin alt tarafyna soyut-mücerret kavramlar olarak gözlem-ara?tyrma ile mücerret dü?ünme ve deney-tecrübeyi yerle?tiririz, dikey koordinat ekseninin üst tarafyna da somut-mü?ahhas kavramlar olarak ar?ivleme-de?erlendirme ile konu?ma-yazma-okuma ile bilgilenmeyi-bildirmeyi yerle?tiririz. Alt sa?daki alana algylama kavramy ile içgüdüsel ölçüler ve de?erleri, alt soldaki alana sezgi kavramyny ve imani ölçüler-ahlaki de?erleri yerle?tiririz. Üst sa?daki alana etkile?im kavramyny ve içgüdüsel hareketleri- davrany?lary, üst soldaki alana da ileti?im kavramyny ve iradi hareketleri-davrany?lary yerle?tiririz. Ki biraz zor olsa da yapty?ymyz  resmi ?öyle okuyabiliriz.

Çözümleme

Akyl, tüm canlylarda mevcut olan ?uur etkinli?inin en üst mertebesi olup, bu mertebedeki ?uur etkinli?i yani akyl, canly varlyklar içerisinde sadece insanda bulunmaktadyr. Hangi seviyede olursa olsun, ?uur etkinli?i; canly organizmalaryn yönetim mekanizmasydyr. Ki nefis etkinli?ini haiz tüm canlylarda i?tahaya ve ihtiyaca ba?ly algylama ve  içgüdüsel hareketler-davrany?lar bazynda görülen etkile?im, esasen her canly organizmada en basit yönetim mekanizmasy olarak kabul edilmelidir. Bazy canly varlyklarda ?uur seviyesi-mertebesi yükseldikçe (Özellikle e?itilebilir hayvanlarda ve insanyn çocukluk dönemlerinde) yönetim mekanizmasy inki?af etmekte-girift bir hal almakta ve içgüdüsel hareketlere-davrany?lara parelel kabul-ret anlamynda basit muhakeme ve karar verme yetene?i devreye girmektedir.

Belirli bir geli?me ça?yndan sonra (akyl bali? oldu?unda-irade devreye girdi?inde) insanda mevcut yönetim mekanizmasy, öylesine ola?an üstü  bir ?uur seviyesine çykmaktadyr ki,  bunun sebebi her canlyda var olan nefis etkinli?i yanynda yüce Allah’yn ‘‘Ruhumdan üfledim’’ dedi?i Gönlün sorumlulu?unun da; akyl idaresine verilmesindendir. Gönül ile birlikte ?uur seviyesinde ola?an üstü yükselme olmakta ki, bu sayede insanda bir yandan gönül boyutu itibaryyla arzu ve meraka ba?ly sezgi ve ihtiyari hareket ve davrany?lar bazynda  ileti?im olmakta ve di?er yandan gözlem-ara?tyrma ve deney-tecrübe temelinde analiz-sentez yapma ve karar verme olmakta ve ayny zamanda verilen kararlar, kavramlar halinde ar?ivlenmekte-hyfzedilmekte ve belirli prensipler dahilinde de?erlendirilmekte, konu?ma-yazma-okuma olmaktadyr. 

Akly iki boyutlu bir varlyk olarak az daha derinli?ine tanymlarsak, nefis boyutu itibaryyla soyut tarafynda içgüdüsel ölçülere-de?erlere göre algylamanyn ve bu temelde somut tarafta içgüdüsel hareketler-davrany?lar  bazynda etkile?imi haiz ve ayny ?ekilde gönül boyutu itibaryyla soyut tarafta imani ölçüler ve ahlaki de?erlere göre sezgilemenin ve bu temelde somut tarafta  ihtiyari hareketler-iradi davrany?lar bazynda ileti?imi haiz ola?an üstü bir varlyk oldu?unu söyleyebiliriz.

Sonuç olarak akyl, insanda bulunan iki ruhi etkinlikle(Gönül ve Nefis) do?rudan ili?ki içerisinde olup, kendini bu etkinliklerden sadece birine angaje etmeyip, her ikisi ile ileti?imde oldu?u ve kendine verilen sorumluluk ve görevleri dahilinde kaldy?y sürece, hayyrly-faydaly kararlar verebilen oldukça üstün bir ?uur etkinli?idir. Aksi halde yani sadece nefsin ya da sadece gönlün etkisinde olmasy halinde  hayyrly-faydaly kararlar vermekten uzakta, aciz bir ?uur etkinli?i  olmaktan öteye geçemez, ki bu durumda insan, gerçekçi-olgun bir ki?i olma istikametinden sapar. Yaratyly? programyna uygun geli?me gösteremez.

Sevgi ve Saygylar