DELYL

DELIL dizini içindeki dosyalar

uploads/20120911_130817_DELIL01.rar

Ynsan ba?kasyyla konu?urken dili kullanyr, kimse ile ileti?im yaparken onun dilini kullanyr, nesne ile etkile?im yaparken onun dilini kullanyr peki kendi kendisiyle kullanyrken ne kullanyr ? Hasyly insan dy?yndaki dünyada ister kimse olsun ister nesne olsun onunla konu?mak ve hatta ondan yararlanmak için onu dilini bilmek ve kullanmak zorundadyr.

Peki kendisiyle konu?urken hangi dili kullanacak ? Ana dilini…

Acaba insanyn kendini mümeyyiz buldu?u ve re?it oldu?u soyunun içinde bulundu?u ulusunun ve milletinin bu ana dili ile kendi kendisiyle konu?tu?u savy do?ru mu ?

Sakyn kendi kendisiyle konu?urken “dil"ini de?il de dilinin gölgesi olan “dü?”üncesini kullanyyor olmasyn ? Yoksa tam tersine dil, dü?üncenin gölgesi mi ?

Dil ve dü?ünce arasyndaki ili?kileri bildi?imiz düz yazy ile edebiyat yaparak ya da vaaz ederek çözemezsiniz. Çünkü bütün bu sorunlar bilimsel de?il felsefi sorunulardyr ve bu sorunlar çözümü içinde felsefeye “dahi” de?il yeni bir DYL gerekmektedir.

Bu gibi derin sorular ile ku?ku do?urtmamyn nedeni ku?kuyu gideren ve kesin bilgi veren “delalet” konusuna bir giri? yaptyrmak için.. insan vehim ve hayal ile kurulmu? bir makinedir ve zikr ü fikr ile ilim ve iradesini olu?turur ki bu i? için kendisine AKIL denilen bir latife bah?edilmi?tir. Mizan-y ilim olan akyl; bu bilgi, yüklem ve yargy edinme i?ini USUL denilen bir alet ile yapar.

Akyl, mantyk ve usul sadece bir alettir.. Bu araç iyi de kullanylabilir.. kötüyü de kullanylabilir.. ya da hiç kullanylmamak suretiyle israf edilip sahibini sorumlu da kylabilir. Fakat be?eriyetin medeniyeti bu insana verilen aletin de?erini bilmi?, kurulu?, i?leyi? ve çaly?masyna dair bilimler olu?turmu?tur her ne kadar ço?u zaman ysraf ve zulum yapyp onu iyiye kullanamyyorsa da…

Ynsanly?yn ilk olu?turdu?u ilimlerden biridir ilm-i usul.. tabiri di?erle metodoloji ve yöntembilimdir. Bu bilim ile, insanyn dü?üncesine yön veren ilkelerin ö?renilmesi, insanyn dilini belirleyen ilkelerin bilinmesi, aklyn do?ru kullanylmasy için çaly?ylmasy ve onunla sa?lam ve sa?lykly bilgiler, dü?ünceler, anlamlar ve inançlar edinilmesinde yararlanylmasy yolunda yapylan çaly?malar yeni de?ildir.

Bu konuda bilinen ilk çaly?ma Aristo’un ORGANON adly eseridir.. Bu konuda ikinci bir adym DESCARTES tarafyndan atylmy?tyr ve onun tarafyndan yöntembilimi analitik düzlemin METAMATYK kullanylmasy getirilmi?tir. Üçüncü mantyksal devrim Bilgi Kuramynyn kurucusu sayylan E. KANT tarafyndan ELE?TYREL aklyn ortaya çykarylmasyyla yapylmy?tyr. Aydynlanmanyn sonunda her ?eyi çözecek bir alet sanylan ve adeta tapylan aklyn ayaklaryny yere de?direrek onun biçimsel ve bo? bir ilkeleri olan araç ve soyut ve içeriksiz kurallarla çaly?an alet oldu?unu ortaya koymu?tur. Oysa bilgi sadece bilene ili?kin bo? ilkeler ve soyut kurallarla olu?maz ve onlaryn içini dolduracak içerikte gerekir ki bunu “görüsüz kavramlar bo? ve kavramsyz görüler kördür” diyerek aklyn biçim ve içeri?ine i?aret etmi?tir.

Acaba bu bo? kategorilerden (kemmiyet, keyfiyet, cihet ve nisbet makuleleri) ba?ka ilkeler ve akyl ilkelerinden (özde?lik mebdei) ba?ka ilkeler olamaz my ?

Keza bilim alanynda oldu?u gibi tarih alanynda klasik biçimsel yakla?ymlar dy?ynda içeri?e girilmi? usul aleti, inanç ve iman haline getirilmi?tir. Ydealist felsefe ekolünden HE?EL, bo? ve soyut manty?a yeni bir dinamizm vererek yani onu DYYALEKTYK kullanarak onu varly?y ve olgulary anlama ve açyklama aracy haline getirmi?tir. Keza Marksyn bu diyalekti?i tersine çevirerek VARLIL?IN VE DÜ?ÜNCENYN birbiriyle e?itli?i ve özde?li?ini ba?ka bir içerikle kurmu?tur.

Ylk idealiste deneme DYKEY alt ve üst yapy ile dekartçy parelelizme yeni bir yüz vermi? ikinci metaryalist deneme bunan eklemlenen önü açyk tarihsel ilerleme ile YATAY bir çizgi olu?turmu?tur. Her ikisinden çykan ortak sonuç; masaba?y çaly?malaryyla tabiat ve tarihi kapsayan bir evren modelini içeren bir kurgu ve kuram olmu?tur, GERÇEK de?il.. kurulan dü?üncenin varlyk hakkyndaki öyküsüdür. Son kertede Descartes'in koordinatlaryny a?an bir açyklama de?il...

Çünkü Aristo'dan Marks'a kullanylan alet ve yürütülen araç ayny alet ve araç yani us (akyl) ve usa vurma (akyl yürütme) olmu?tur. Ancak tüm bunlara ra?men manty?yn biçimsel, sert, de?i?mez ve özde? kalan yany hakkynda açyklama getirilememi?tir.. çünkü biz açyklamalarymyzy, indirgemelerimizi, yorumlamalarymyzy, kar?ylamalarymyzy, yüklemlerimizi, kar?yla?tyrmalarymyzy, dü?üncelerimizi, yargylamalarymyzy, anlamalarymyzy ve inançlarymyzy onunla yaparyz.. sebebin sebebini, teselsüle yani bo? döngüye dü?meden, nasyl açyklaryz ?

Y?te syradan insanlar içerikli akylla, içeriksiz soyut (mücerret) ve püre (saf) akly birbirinden ayyramadyklary, dahasy mantyk ve idraki olu?turan teorik akylla, me?iet ve iradeyi olu?turan pratik akly birbirinden ayyramadyklary için Kant Sonrasy filozoflaryn, Hegel ve Marks gibi, içerikli açyklamalaryyla ve Comte ve Nietzshe gibi, içerikli akyllaryyla Ydeolojinin yolu açylmy?tyr. Tüm bunlar usulün iman yerine ikame edilmesi ve dü?üncelerine, mecburen,  gerçeklik rengi verilmesi ve hatta salt ve ko?ulsuz hale getirilerek onlardan bir yol ve din çykarylmasydyr. Çünkü onun cebrinden çykan kendi cebrini kurar.

Böylece Kant’yn ayaklaryny yere de?dirdi?i akyl, teorik ve pratik kanatlaryny, bir kez daha,  kanytsyz vehimlerin ve istekli hayallarin etkisinden kurtaramamy?tyr.

Y?te bu akyl ve mantyk bize do?u?tan verilmi? ve biz onu yaratyly?tan kendimizde bulmu?uz.. ama bunu böyle kabul etmeyen ve akly açyklamaya çaly?an felsefi okullar yok de?ildir.. Ancak insan akyldan ibaret de?ildir ve kalb, ruh ve nefs gibi di?er latifelerde mevcuttur ve bunlaryn akyl ile ileti?im ve etkile?imi vardyr ve biz bu karma?anyn yuma?yny çözmeye çaly?ty?ymyzda bunu yapacak bir dil ve araçta ?u anda elimizde yoktur.. günlük dil ve bilimde kullanylan mantyk ve matematik ile yapty?ymyz maan, beyan, hesab ve hendesi sadece edebiyat, vaaz, takvim ve aly?veri? yapmamyzy yaryyor.

?imdi bu akyl ve manty?yn en çok i?e yarady?y alan yani ku?kulary kesin bilgiye çevirme ve verileri yoruma dönü?türme i?inde i?e yarayan bir kavram.. DELALET kavramy üzerinde durmak istiyorum. Eskiler delaleti, vazi delalet, akli delalet ve tabii delalet olmak üzere üçe ayyryrlar.. vazi delaletin yani dilin delaletine Y?ARET ady veriyorum. Akli delalete yani dü?üncenin delaletine de DELALET diyorum. Tabii delalete ise insanyn fytry hadiseleridir. Örne?in çocu?un dili yoktur açym ya da tokum diyemez fakat yüzünün gülmesi karnynyn tok oldu?una i?aret eder.. a?lamasy ve ba?yrmasy ise karnynyn aç oldu?una delalet eder.

Ymamy Nursi (R.A) tabi delalete Lisan-y HAL der, dilin ve dü?üncenin delaletine de lisan-y KAL ady veriyor. Fakat delalet etme yani lisan ve dil olma noktasynda kal ve hal’den etkile?im yuma?yny, sekiz sene önce hal-i kavl ve kal-i havl olarak açyp bütün “i?” (hal) ve “de” (kal) durumunu de?i?’im (havl) ve deYi?’im (havl) olarak görmek ve göstermek denemesi yapmy? ve bu denemeyi webimde Ö?RENME ba?lykly yazyda yayymladym. Ancak o zamanlar mü?ahhas te?ekkülere ili?kin SURET’ler ile mücerret tasavvurlara ili?kin ?EKYL’leri birbirinden ayyramamy?tym.. hissediyordum, duyumsuyordum fakat tefrik edip ayyrt edememiyordum ve ço?u zaman herkes gibi kary?tyrarak ?ekli suret ?ureti ?ekil yerine kullanyyordum.

(Ba?kalary  masa ba?ynda dünyasyny kurar de ben de kuramaz myyym ? Fakat benim ba?kalaryndan farkym kurdu?umuz “kuram”  farkynda olmaktyr.. Bu kendi kurgumla övünmek anlamyna gelmesin.. sadece kurulan bu içeriklerin size sunmak istedi?im asyl konu de?il de yöntembilimsel analizin saydam barda?yny içine renkli bir su doldurarak göstermek isteyi?imdir.. ister bu serbeti tatly bulur içersiniz ister içmezsiniz.. bu keyfinize kalmy? bir seçimdir.. yani ister tarty?yr ve ele?tirir ister de?i?tirir ve düzeltir geli?tirirsiniz bu size kalmy?tyr. Amma her hal ü karda gerçe?i aramada tutku ve co?kusu bitmez… )

Derim ki i?aret, suretlerin maddi delaletidir, delalet ise ?ekillerin manevi i?aretidir. Dy?tan rüyet edilen suret ile içten re’y edilen ?ekil arasynda rüyalarda alem-i misalin delaleti vardyr. Çünkü alem-i misal lafzlaryny suretlerden ve manalaryny ?ekillerden alan bir dünyadyr. Hazyr zamandan ziyada mazi ve müstakbele ili?kin anlatymlar yapar. Mü?ahede eden ilim ve icra eden iradeden ziyade gayr-y ihtiyari ve ayn-y emri bir gayba ili?kindir. Hasyly yakazadaki RÜYA;  rüyet, re’y ve riya’dan ziyade nevm halinde alem-i misalin hendesesi orada çaly?yr bir alem-i berzah kapysydyr.

Delalet üzerinde ileti?im, etkile?im ve bili?im üzerine çe?itli ?emalar ve tablolar yapmy? ve bunlary düz yazyya çevirdik. Hatta “deli?im” ya da “dili?im” adyyla diye size matrak gelebilecek ba?lyklar bile attyk. Bütün bunlarla yöntembilimsel analiz dedi?im görsel dü?ünme metodunu tanytmaya çaly?tym fakat bir türlü ba?aramadyk.

Cumartesi günü bir felsefeci arkada?la bu konuda bir messegener sohbeti yaptyk ve orada ?ema ve tablo göndermek kolay oldu?u için bu ?ema örne?inden yöntembilimsel analizin görsel dü?ünme mentalitesini göstermeye çaly?tym.. Ona gönderdi?im örnek tablo ile ARYSTO’nun dört sebeb nazariyesini içerik olarak kullanarak analitik düzlemin kullanyly?yny sunmaya çaly?tym. Hatta bu iletinin dizininde bulun dosyalary zipli olarak ta gönderdim. Sonucu belki yaryn belki yyllar sonra alaca?yz…

Ancak burada konuyu düz yazy ile konuyu kysaca size de sunmaya çaly?ayym:

Aristo her ?eyde ?u dört sebebin bulundu?unu metafizik olarak dü?ündü:

1. Maddi sebeb
2. ?ekli sebeb
3. Gai sebeb
4. Fail sebeb
5.  

Diyelim bir masa yaptynyz.. i?te bunun dört sebebi vardyr: Önce masa yapmak için lazym olan odun, tahta ve çivi onun BYRYNCY maddi sebebini olu?turur. YKYNCYSY yapylan masanyn yatay ve dikey elemanlarynyn biçimi ve sureti onun ?ekli sebebini olu?turur. ÜÇÜNCÜ sebebi ise bu masanyn yapyly? gayesi yani gai sebebi te?kil edecektir. Yemek masasy, büro masasy my, çaly?ma masa my ? Bu amaçta dahi olu?uma sebeb ve ona katkysy olur. DÖRDÜNCÜ sebeb ise fail sebebdir. Madde sebebi  ve ?ekli sebebi gayesi do?rultusundan bir araya getiren YARATICI ve eyleyen USTA  sebebdir. Yste masa yapylsyn, ister kedi yapylsyn her dört ayaklyda geçerli olan bu sebeleri Aristo METAFYZYK bir sistem halinde kurguluyor maddi ve ?ekli (form) sebebi MADDE, fail ve ?ekli sebebi TANRI olarak dü?ünüyordu.

?imdi  biz islam inancyna göre ?irk olan bu meta-fizik dü?ünceyi de?il de bu dü?üncenin içeri?i olan ilkeleri ve sebebleri EPYSTOMOLOJYK bir yapy olarak ele alarak yöntembilimsel analizin kullanylmasyna bir örnek olarak ele alyyoruz.

?imdi bunu ?öyle yapaca?yz:

Önce bu dört kavramy yatay olarak, çe?itli kombinasyonlarda, syralayabilirsiniz.

Bazy kavramlary takdim edip öne alyr bazy kavramlary tehir edip arkaya atabilirsiniz.

Örne?in:

Maddi sebeb + ?ekli sebeb +gai sebeb + FAYL sebeb = ESBAB

Yukaryda yazymda en sonda fail sebeb kaldy.. bu kombinasyonu yapan niçin onu oraya yerle?tirdi ?

 Bir de bunun tam aksi bir kombinasyon yapalym:

FAYL sebeb + gai sebeb ?ekli sebeb + maddi sebeb = ESBAB

Burada fail sebeb neden takdim edilip öne alynda, öne almayy hangi önem ve de?ere göre yapty ?

Bu dört kavramy (sebebi) yatay de?il de dikey olarak bir liste halinde de yerle?tirebiliriz.

Maddi Sebeb

?ekli Sebeb

Gai Sebeb

FAYL Sebeb

Burada fail sebeb niçin en alta alyndy ?

Peki bunun tersini yapsaydyk:

FAYL Sebeb

Gai Sebeb

?ekli Sebeb

Maddi Sebeb

Burada fail sebeb neden en üste geçti ?

Buraya kadar yapty?ymyz

öncelik ve sonralyk ili?kisini gösteren yatay çizgiyi,

alt yapylyk ve üst yapylyk gösteren dikey çizgiyi

birlikte kullanarak bu ikisinden ayry de?i?ik ve özgün yeni bir anlatym yapaca?yz:

Maddi Sebeb                            Fail Sebeb

SEBEB

Gai Sebeb                               ?ekli Sebeb

?imdi bu anlatymy yukarydaki açyklamalarymy nazar alarak terimleri ve de?erelerini de?i?tirerek ba?ka bir anlatym çerçevesi kuraca?ym.

SURET Sebeb                            Fail Sebeb

SEBEB

Gai Sebeb                               ?EKYL  Sebeb

Bu iletinin dizin içindeki dosyalarda DÖRT SEBEB NAZARYYESYNE ili?kin “sebeb” ba?lykly ba?ka AYRINTILI kombinasyonlary da bulacaksynyz.. bunlar görsel dü?ünmenin örnekleridir. Hatta burada hukukun ve bilimin bile resmini yaptym. Ayryca delalete ili?kin açyklamalaryn ?emalary da yapylmy?tyr.. ancak onlary da söz konusu etmek.. yazyyy uzatacaktyr.

Delalet.. bir nesnenin bir nesneyi göstermesi, gösterge-lemesi ve görüngü-lemesidir. Görüngü ve gösterge GÖRÜNTÜ’den fazla bir anlatym ta?yr ki bu anlatymyn ta?ydy?y anlamlaryn dillendirilmesi kolay olmady?y gibi insany delalet etmekten ve yol göstermenin tam tersini dalalete dahi atabilir. “Delalet” ince (dal) harfi ile yazylyr oysa “dalalet” ise kalyn (dat) harfi ile yazylyr ki bu harf bazan “D” bazen “Z” okunur. Aslynda burada kary?mamasy için “Zalalet” okunmasy lazym.. zulum ve zulmet ile ayny kökten (zat ) gelmese de onlar gibi bir karanlyk olan “dalalet” yön bulmanyn aksine i?aret eder yani yönünü kaybetmek anlamyny ta?yr ve hatta daha kötüsü yolunup saptyrmaktyr. Sonra bu “delalet” sözcü?ünün sesi, Türkçe’de dillendirme aleti, dile getirme aracy ve anlatym aygyty ve anlatym aracy olan DiL’i anymsatyyor. Hatta ayny ses, anlam sürücü ve anlama aracy manasynda olan gönül anlamynda kullanylan DîL sözcü?ünü de ça?ry?tyryyor. Dil.. dîl..  delalet.. , delil..  deli.. de.

Demek, türlü türlü de’mekler aslynda bir tür delaletlerdir ki her bir pencere insana ba?ka bir yeri gösteriyor.. i?te bu biz pencereleri yöntembilimsel analizimizde ANALYTYK DÜZLEM ile olu?turduk ve hikmete yeni bir delalet aracy, yeni bir dil olarak sunduk. Bu araç hatt (çizgi) ve SURETLERE bir anlatym aygyty olarak kullanylabilir.. hadd (çiftgi) ve ?EKLYLERE bir anlam sürücüsü olarak kullanylabilir.. ve kullanyyoruz da...

Kullanmasyna kullanyyor ve yararlanmasyna da yararlanyyoruz.. fakat ba?kalarynyn kullanma ve yararlanmasy yol açacak ö?retme i?inde zorlanyyoruz.. aksi gibi insanlar da ö?renme i?inde zorlanyyorlar. Biz de zorla güzellik olmaz deyip onlaryn bu i?e heves edip e?ilmelerini ve yönelmelerini bekliyoruz.. ve elbette bu ö?renici ve ö?retici olma i?i kolay de?il.. çünkü konular somut ve içerikli bilenen ve yinelenen bir alan de?il soyut ve biçimsel yeni ve özgün bir yakla?ymdyr. Bu dört engel de i?i oldukça zorla?tyracak ö?reniciyi ?evk ve ö?reticiye sabyr gerektirecektir.

Ö?renci belki geçimi iççin zorla e?itim ve ö?retim yapyyor olabilir fakat ö?ren-i-c-i arady?yny bulmak ve sordu?unu yanytlamak co?kusuyla her zorlu?a dayanacak kadar meraklydyr.  Açyklanmy? dini inançlaryn ve yorumlanmy? felsefi hazyr dü?üncelerin kany ve sany sa?layan konularynyn ihtiyaçlary doyurmasynyn verdi?i keyifle ö?renmek ve okumak zevkli olabilir. Ylk a?amada anla?ylmayan ve sorularla dolu bir arayy? ve ara?tyrma öyle kolay okunmaz. Felsefe okumalarymyn ilk yyllaryny hatyrlyyorum da Ord. Prof. Hilmi Ziya ÜLKEN’in eserlerini incelerken kavrayamady?ym halde içimdeki arayy?yn verdi?i co?ku ile anlamaya ve arayy?a çaly?yyordum. Sonunda çyrpyna çyrpyna süt gömle?i içinde ya? adacy?y olu?turan kurba?a gibi bo?ulmaktan kurtaracak bir zemin elde ettim.. yani metinleri anlamaya ba?ladym. Öylesine tutkuluydum ki Hocanyn Bilgi ve De?er kitaby eski oldu?undan piyasada bulunmuyordu ve bu nedenle onu el yazysy ile kendime istinsah ettim yani bir nüsha kopyasyny çykardym.

Elbette bu ki?inin kabiliyetine ve kabiliyetinden do?an ihtiyacyna ve bu ihtiyaçlar do?rultusundaki tercihlerine göre de?i?en bir alaka, merak ve tecessüs sorunudur. Ancak ?u da var ki bu anla?ylmaz diye kestirip atmak do?ru de?ildir.. çünkü “anlamak” dünyanyn en karma?yk i?-lem-lerinden biridir. Bunun biraz daha zoru inanmaktyr. Ancak “anlamak” noktasynda gayret insana uza?y yakyn edecektir. Anlamady?ynda ise yakynyndaki bir konu, bir hedef, bir y?yk, bir aydynlyk; karanlyk, kapaly ve uzak kalacaktyr. Öyle ise anlamaya ve anla?ylyr olmaya önem ve de?er verece?iz amma bilece?iz ki bu I?I?A açylma ve YAKINLI?I kazanma tamamen anlatan ve anlayanyn i?i de?ildir.

Derler ki kysmet yoksa ne gelir elden, kysmeti varsa gelir yraktan yemenden… çünkü tüm i?aret ve delaletler bir tür YNAYET VE HYDAYET’tir diyebiliriz. E?er O’ gönlümüzü açmazsa burnumuzun ucundakini bile göremeyiz.. us, us, dil, dü?ünce ibareler gibi manevi gözler gönül ve fuadyn ifadesiyle dokunmaz, i?lenmez, süslenmez ve renklenmezse bütün boyalar ve dolgular solgun ve renksiz kalyrlar.

Allah zihin açykly?y versin.

Amin.

Sa?lycakla kalyn.

OSMANZYYA