ANLATIM-01
Anlatym-00 yazysyny ?u diyagram ile bitirmi?tik:
TANI
Terim
ANLATIM
EYLEM AD KONU ÖZNE YÜKLEM
ANLAM
Kavram
TANIM
Böylece anlatyma ili?kin anlam çerçevesinin
(+) arty eksenini olu?turduk.
Bu yatay ve dikey çizgilere ARA’lar adyny veriyorum.
Bunlary (+) ARTI i?aretiyle gösteriyorum.
Bu ara’lar ile dört tane ALAN meydana geliyor.
Bu alan’lary da (x) ÇARPI i?aretiyle gösteriyorum.
Bu yazyda bu alanlary konu?aca?yz.
Bu alan konusuna girmeden evvel a?a?ydaki tabloya bakarak
bu alanlaryn nasyl dolduruldu?unu önce bir görünüz.
Ayryca tabloyu size diyagramlar halinde parça parça sunaca?ym.
TANI sözcü?ünün iki yanyna Biçim ve Açykça-lama kelimeleri yazylmy?.
TERYM sözcü?ünün iki yanyna Biçem ve Dizim kelimeleri yazylmy?.
KAVRAM sözcü?ünün iki yanyna Bilim ve Yöntem kelimeleri yazylmy?.
TANIM sözcü?ünün iki yanyna Açyla-ma ve Tasarym kelimeleri yazylmy?.
KÖ?ELERDE böylece YUMURTALAR VE KUTULAR’dan ibaret
ALAN’lar doldurulmu?.
Bu yumurta ve kutularla ?u denilmek istenilmi?;
SOL üst kö?ede, ÜSLUP ?ekildir, biçimdir.
SA? alt kö?ede, USUL surettir, tasarymdyr.
SA? üst kö?ede, KALIP tasrihtir, açykça-lamadyr.
Sol alt kö?ede, YLYM te?rihtir, açyla-madyr.
?imdi burada üslubun, usulün, kalybyn ve ilimin sadece ady var, anlamy yok.
Hatta ?ekilin, suretin, tasrihin ve te?rihin de yine terimleri var tanymlary yok.
Y?te bu olmasy gereken tanymlar,
sözcüklerin anlatym çerçevesinde bulunduklary yerden
çykarylmalydyr ve birlikte çykarmalyyyz…
çykarmalyyyz ki bu tablo bir anlatym aygyty olsun.
E?er sorun sadece Arapça terimi sorunu olsaydy bunlaryn
Türkçelerini de yazdym anlama sorunu ortadan kalkardy..
E?er hepimiz Türkçe ö?retmeni olsak ya da Üniversite dil bilim tahsili yapmy?
olsa idik acaba ANLAMA sorun yine devam eder mi idi ?
Evet!
Çünkü terim sorunu, kavrama ve anlama sorunu bitse bile anlatym sorunu bitmez.
Zira bir anlamyn bin anlatymy yapylabilir.
Bunun terside do?rudur, bir anlatymyn bin anlamy olabilir.
Demek anlam-ak ve anlat-mak dünyanyn en zor i?idir.
Y?te yöntembilimsel analiz bu i?e bir nebze kolaylyk getirebilir.
Bir hakikati hikaye ederken çok yönlü ve yanly etkilerden kurtulamayyz.
Cümlenin maksudu bir olabilir ama rivayet muhtelif olur. Yhtilaf ise kary?tyryr.
Y?te yöntembilimsel analiz bize bu anlatymda biraz daha açyk ve seçiklik kazanyr.
Anlatym tablosunun alanlaryndaki terimleri farkly bir ?ekilde yerle?tirebiliriz.
Hatta tablonun iskeletini olu?turan aralaryny dahi farkly bir surette kurabiliriz.
Buna ra?men bu tabloyu doldururken öyle nesnel ilkelere ve genel ölçütlere
yerle?tirme yapabilmeliyiz ki bu tabloyu ortak olarak kullanylmaly ve mü?terek
bir dil haline getirilmelidir.
Y?te yöntembilimsel analizi ö?renerek kullanmayy
ve ondan yararlanmasy kafasyna koyanlar bu tablonun
ara (+) ve alan (x) çatysyny da oraya yerle?tirmelidirler.
Bu hemen öyle kolayca sa?lanamaz ve çabucak gerçekle?mez.
Uzun bir deneme, çaba ve çaly?mayla aly?ylabilir ve yerle?ebilir.
(+) ve (x) ‘nin ibare etti?i koordinatik eksenleri ve alanlary zaten biliyorsunuz.
Benim icad etti?im bir ?ey de?il.. Ortaokul tahsili yapmy?sanyz matematik
dersinde zaten gösterilmi? ve anlatylmy?tyr.
Sayylar ve çizgilerle uygulamasyny daha yapmy?synyzdyr.
Fakat burada rakamlar ve ?ekiller yerine terimler ve kavramlar kullanaca?yz.
Sözcüklerden, terimlerden, kavramlardan resimler ve tablolar yapaca?yz.
Tümcelerin dile getirdi?i , sözlerin ifade ve ibare etti?i , yargylaryn dillendirdi?i
söz-diziminin / beyanyn / sentaksyn her dile özgün bir KALIBI vardyr.
Bu kalyp ve dizim o ulusun belle?inde yerle?mi? ve kültüründe aly?ylmy?tyr.
Bizim Güzel Türkçe’mizde “özne” önce dizilir; “yüklem” sonra gelir.
Bu dizim ve kalyby KONU sözcü?ünün sa?ynda göstermi?tik, tabloya bakyn.
Y?te bu “kalyp” sözcü?ünü sa? ÜST kö?eye yerle?tirdim.
Elbette kalyba ili?kin söylenecek sadece özne-yüklem ikilisinden ibaret de?il
ba?ka sözler, bilgiler ve kurallar var ayryntyya girmiyorum.
Y?te bu kural ve kalyplara ba?vurulmazsa, söz-dizim yapylaryna uyulmazsa
cümlede dü?üklükler ba? gösterir. Buna ba?ly olarak anlam kayyplary olur.
Y?te bu kalybyn do?ru, açyk ve seçik olmasyna SARAHAT denilir.
Sarih bir cümle yaparak ve düzgün bir tümce kurarak meramy anlatmaya
TASRYH etmek diyoruz. Yumurtaya kalyb’y ve kutuya tasrih’i yazdyk.
Anlatymyn ZAHYR ko?ullaryndan olan bu kalyb ve tasrih sözcüklerini YUKARIYA yazdyk.
Oysa batynda olan USUL VE SURET kelimelerini sa? ALT tarafa ve A?A?IYA yazdyk.
Çünkü usul / yöntem dü?ünceye ili?kin tasarymlaryn mantyksal düzeni demektir.
Dü?ünce ve tasarymlar ise kuramsal, görünmez ve tanym, kavram ve imgeleri içerir.
Bu yüzden yöntem, içte, a?a?yda ve gizlide olarak gösterilmi?tir.
Hangi konu veya kavramyn anlatym çerçevesini yaparsak yapalym
mutlaka zahir olanlary üste ve yukaryya; batyn olanlary alta ve a?a?yya yerle?tirelim.
Bu da yöntembilimsel analizin temel kalyby ve esasly kuralydyr.
Tablonun üst ba?ly?yna bakyn; TÜMCE-YARGI-SÖZ yazyyor.
“Allah büyüktür” YARGISINDA “Allah” lafza-i Celali savdyr, “büyüktür” terimi, kanyttyr.
“Ahmet geliyor” TÜMCESYNDE “Ahmet” kelimesi ad’dyr , “geliyor” kelimesi eylemdir.
“Sokrat insandyr” SÖZÜNDE “Sokrat” sözcü?ü özne’dir, “insandyr” sözcü?ü yüklem’dir.
Sa? taraftaki SÖZ’ün altyna gelen sa?daki bütün kavramlaryn diyagramyna bakyn.
Bu sa? çizgi yukaryda anlattyklarymy bir dikey hat olarak özetliyor.
TASRYH
Kalyp
ÖZNE YÜKLEM
usul
SURET
Bunlary tabloda da gördünüz mü ?
Tablonun sa? ÜST yanynda ANLATIM tarafynda söz kalyby yer aldy?y gibi
tablonun sa? ALT tarafynda ANLAM tarafynda sözün kalbi yer alyyor.
Kalyp tasrih edilen düzgünlük oldu?u gibi kalp dahi tasavvur edilen do?ruluktur.
Düzgün olursa kelam, açyk olur,
do?ru olursa söz, seçik olur,
diyebilir miyiz ? Diyemeyiz!
Çünkü anlatyma etki eden KALIB VE USUL etmenlerinde ba?ka
iki faktör daha var: USLÜB VE YLYM.
Bunlary da sol tarafta görüyorsunuz.
?imdi sol tarafyn diyagramyny verelim:
?EKYL
Uslüb
EYLEM AD
Ylim
TE?RYH
Sol ÜSTTEN ba?layalym:
Üslup, biçem anlamyna gelir.
Biçem ne demektir ? Kalyby tarif etmek kolaydy ama biçemi anlatmak böyle olmayacak.
Edebiyatçy olanlar bunu benden daha iyi bilir fakat herkesin anlayaca?y bir dille dersem
diyebilirim ki;
uslüb yazynyn kalybynda ve anlatymynda ortaya çykan bir ?ekil ve tarzdyr.
Bazy uslüblar âli olur, bazi üslüplar âdi olur.
Bazy anlatymlar yüce olur, bazy anlatymlar güzel olur.
Bazy diller argo olur, bazy diller zarif olur.
Bazy konular bilimsel anlatylyr, bazy konular günlük dille anlatylyr.
Bediuzzaman’yn da bir üslubu vardyr, Nutuk’ünda bir üslübu vardyr.
Bu birbirinden ayry türlü anlatymlara ve çe?itli ?ekillere; uslüp / biçem denilir.
Y?te bunun içindeki sol üst kö?ede USLUP, ?EKYL’dir dedim.
Bunu sol ÜST tarafta gösterdim.
Söz, özne ve yüklemden ibaret bir anlatym idi KONU sözcü?ünün sa? yanynda.
Tümce, ad ve eylemden ibaret bir takym olarak KONU sözcü?ünün sol yanyna yazyldy.
Sol yanda bulunan TÜMCE’deki sözcükler ya ad / isim olur ya da eylem / fiil.
Uslüb / biçem, tümcedeki terimlerden can alan bir ?ekil ve biçimdir.
Anlatymdaki terimlerin biçiminin özel haline “biçem” deniliyor.
Bu biçem bize öyle bir tany veriyor ki bu anlatymy di?er anlatymlardan ayyryyoruz.
Bu sözleri hep tabloya bakarak dillendiriyorum.
Orada üstte yerle?tirilen terim, tany ve ?ekil sözcüklerini konu?uyorum.
Burada edebiyat yapmyyor ve bir tür bilimsel faaliyette bulunuyorum.
Fakat bu i? sayy ve niceliklerle yapylmady?y için tam bilim de olmuyor.
Y?te bu kuramsal kurgulama ve geometrik anlatym yöntembilimsel analizdir.
Gelelim sol ALT taraftaki TÜMCE’nin altyna.
Burada YUMURTA’nyn içine bilim / ilim sözcü?ü yerle?tirilmi?tir.
Söz-dizim ve Anlam-Bilim, bu iki tamlama anlatym yazysynyn çekirde?i idi.
Yukaryda sentaks / beyan ile ilgilendik ?imdi semantik / maan söz konusu…
Her tümcenin ta?ydy?y bir anlam, tümcedeki terimlerin yüklendi?i kavram var.
Yki e? ya da kar?yt kavram yan yana geldi mi bir anlam olu?turur.
Bu anlam ya bir tamlamadyr, ya da bir tanym olur. Her ikisi anlam ta?yr.
Tamlama ve tanym öyle bir yary ya da tam bir tümcedir ki anlamy yüklenir.
Y?te bu anlamy bilmek yani anlamak i?i, i?in altta kalan tarafydyr ki biz de buna
TÜMCE ba?lykly sol tarafyn ALT kysmyna yerle?tirdik.
Zihinde ve dü?üncede gerçekle?en tanymlama, ö?renme, bilme ve anlama
anlam’lar ortaya çykaryr açyklamalara / izahlara, açylamalara / te?rihlere dayanyr.
Biz burada izah yerine te?rih sözcü?ünü seçtik.
Çünkü izah di?er ba?ka bir dörtlü ile
nezdimde ba?ka bir anlam çerçevesi olu?turur.
Tasrihi anlatmaya çaly?tykta te?rihi nasyl anlatalym ?
Tasrih anlatym ile ilgili bir olaydy.. te?rih ise anlam ile ilgili bir olay.
Bunu tablaya bakarsanyz görürsünüz.
Diyagramyny vereyim.
TANI TASRYH
Terim
ANLATIM
EYLEM AD KONU ÖZNE YÜKLEM
ANLAM
Kavram
TE?RYH TANIM
Yani siz bir KONU’yu tasrih etti?iniz ne yapyyorsunuz,
te?rih etti?inizde ne yapyyorsunuz bu ayry yer ve renkte tabloda görünüyor.
Tasrih ANLATIM ile ilgili, te?rih ANLAM ile ilgili bir i?lem.
Tasrihte sözün yapysyny ve kalybyny düzgün bir ?ekilde kurmak var.
Te?rihte tümcenin içini ve yükünü bilimsel bir surette kurmak var.
Tasrih anlatymyn biçimine ili?kin, te?rih anlamyn tasarymyna ili?kin.
Bütün yargylary, sözleri, tümceleri tabloya bakarak söylüyorum.
Ve oradaki kelimeleri kullanarak anlatym ?ekli ve anlam sureti diyorum.
Yani dü?ünme ve dillendirmemde bir disiplin ve terbiye var.
Bu önceleri insana zor gelen bir ?ablona ba?ymlylyk hissi verir.
Tablo ki?inin zihnini baskylyyor ve özgürlü?ünü alyyor gibi görünür.
Fakat anlam bütünlüklerini yakaladykça..
gördüklerinizin aslynda ördükleriniz oldu?unu anladykça
özgürlü?ünüzü geri kazanacaksynyz.
Bu kurdu?um tablo anlam ve anlatym olayyny ne kadar gösteriyor ?
Anlatym çerçevesinde anlatyma ili?kin ne kadar ili?kiyi topluyor ?
Belki ana-hatlaryny ve hepsini belki benim bilgimin synyrlary kadar!
Fakat bildiklerimin için görsel ve nesnel bir resim olu?turmasy ve
Anlatymymy ba?kalaryyla tarty?ma platformu vermesi beni a?yyor.
Bundan sonra bir ve ayny ortak çerçevenin nasyl ba?ka konulary ta?yyabilece?ini,
de?i?ik anlatymlary gösterebilece?ini ve farkly anlamlary sergileyebilece?ini
bundan sonraki yazylarymda göreceksiniz.
Sa?lycakla kalyn.
OSMANZYYA
ÖZÜR:
Form editörünün yeterle olmamasyndan dolayy yazynyn ba?ynda ve sonundaki
diyagramlarda ortada olmasy gereken sözcükler sa?a ve sola kaymy?tyr.
Lütfen a?a?ydaki tabloya bakarak terimlerin do?ru yerini görünüz.
------------- BEYAN dogru olmali ve MAAN hakikati bulmalidir
|