Slm

Diagramy kurgulama

Akyl, insanda iradenin ortaya çykmasyyla varlyk gösteren temelde karar verme yetene?ini haiz üst seviyede bir ?uur etkinli?i oldu?undan, yöntembilim diagramynyn merkezine karar verme kavramyny yerle?tiririz. Merkezden geçen yatay koordinat ekseninin sa?yna evvel-ahir prensibine uygun olarak akyl mekanizmasynyn ayaklaryny te?kil eden dy? duyulary harekete geçiren i?tahayy  ve ihtiyacy koyaryz, sola da yine ayny prensibe göre merak-heves ve arzu-iste?i yerle?tiririz. Merkezden geçen dikey koordinat ekseninin alt tarafyna soyut-mücerret kavramlar olarak gözlem-ara?tyrma ile mücerret dü?ünme ve deney-tecrübeyi yerle?tiririz, dikey koordinat ekseninin üst tarafyna da somut-mü?ahhas kavramlar olarak ar?ivleme-de?erlendirme ile konu?ma-yazma-okuma ile bilgilenmeyi-bildirmeyi yerle?tiririz. Alt sa?daki alana algylama kavramy ile içgüdüsel ölçüler ve de?erleri, alt soldaki alana sezgi kavramyny ve imani ölçüler-ahlaki de?erleri yerle?tiririz. Üst sa?daki alana etkile?im kavramyny ve içgüdüsel hareketleri- davrany?lary, üst soldaki alana da ileti?im kavramyny ve iradi hareketleri-davrany?lary yerle?tiririz. Ki biraz zor olsa da yapty?ymyz  resmi ?öyle okuyabiliriz.

Çözümleme

Akyl, tüm canlylarda mevcut olan ?uur etkinli?inin en üst mertebesi olup, bu mertebedeki ?uur etkinli?i yani akyl, canly varlyklar içerisinde sadece insanda bulunmaktadyr. Hangi seviyede olursa olsun, ?uur etkinli?i; canly organizmalaryn yönetim mekanizmasydyr. Ki nefis etkinli?ini haiz tüm canlylarda i?tahaya ve ihtiyaca ba?ly algylama ve  içgüdüsel hareketler-davrany?lar bazynda görülen etkile?im, esasen her canly organizmada en basit yönetim mekanizmasy olarak kabul edilmelidir. Bazy canly varlyklarda ?uur seviyesi-mertebesi yükseldikçe (Özellikle e?itilebilir hayvanlarda ve insanyn çocukluk dönemlerinde) yönetim mekanizmasy inki?af etmekte-girift bir hal almakta ve içgüdüsel hareketlere-davrany?lara parelel kabul-ret anlamynda basit muhakeme ve karar verme yetene?i devreye girmektedir.

Belirli bir geli?me ça?yndan sonra (akyl bali? oldu?unda-irade devreye girdi?inde) insanda mevcut yönetim mekanizmasy, öylesine ola?an üstü  bir ?uur seviyesine çykmaktadyr ki,  bunun sebebi her canlyda var olan nefis etkinli?i yanynda yüce Allah’yn ‘‘Ruhumdan üfledim’’ dedi?i Gönlün sorumlulu?unun da; akyl idaresine verilmesindendir. Gönül ile birlikte ?uur seviyesinde ola?an üstü yükselme olmakta ki, bu sayede insanda bir yandan gönül boyutu itibaryyla arzu ve meraka ba?ly sezgi ve ihtiyari hareket ve davrany?lar bazynda  ileti?im olmakta ve di?er yandan gözlem-ara?tyrma ve deney-tecrübe temelinde analiz-sentez yapma ve karar verme olmakta ve ayny zamanda verilen kararlar, kavramlar halinde ar?ivlenmekte-hyfzedilmekte ve belirli prensipler dahilinde de?erlendirilmekte, konu?ma-yazma-okuma olmaktadyr. 

Akly iki boyutlu bir varlyk olarak az daha derinli?ine tanymlarsak, nefis boyutu itibaryyla soyut tarafynda içgüdüsel ölçülere-de?erlere göre algylamanyn ve bu temelde somut tarafta içgüdüsel hareketler-davrany?lar  bazynda etkile?imi haiz ve ayny ?ekilde gönül boyutu itibaryyla soyut tarafta imani ölçüler ve ahlaki de?erlere göre sezgilemenin ve bu temelde somut tarafta  ihtiyari hareketler-iradi davrany?lar bazynda ileti?imi haiz ola?an üstü bir varlyk oldu?unu söyleyebiliriz.

Sonuç olarak akyl, insanda bulunan iki ruhi etkinlikle(Gönül ve Nefis) do?rudan ili?ki içerisinde olup, kendini bu etkinliklerden sadece birine angaje etmeyip, her ikisi ile ileti?imde oldu?u ve kendine verilen sorumluluk ve görevleri dahilinde kaldy?y sürece, hayyrly-faydaly kararlar verebilen oldukça üstün bir ?uur etkinli?idir. Aksi halde yani sadece nefsin ya da sadece gönlün etkisinde olmasy halinde  hayyrly-faydaly kararlar vermekten uzakta, aciz bir ?uur etkinli?i  olmaktan öteye geçemez, ki bu durumda insan, gerçekçi-olgun bir ki?i olma istikametinden sapar. Yaratyly? programyna uygun geli?me gösteremez.

Sevgi ve Saygylar

Akyl terimi, us kavramy ve entellektüel olgu;

ba?aryly bir ?ekilde

hem biçim bakymdan kurgulanmy? ve

anlamly bir surette

hem içerik bakymdan doldurulmu?.

Evvel ve ahir (yatay) ile zahyr ve batyn (dikey) kullanymyyla

aklyn, ayad (eller ki siz buna nefis diyorsunuz farketmez, isimlerin de?i?mesiyle gerçekler de?i?imez) ve fuad (gönül) ili?kisinin gösterimi TARYHSEL bir vetire olarak açyklanmy?.

Ancak akyl deyince felsefe tarihinde çe?itli açylardan yorum ve açyklamalar yapylmy? ve en sonunda bilgi kuramynyn kurucusu E. KANT'a teorik NAZARY akyl ve pratik TATBYKY akyl olarak YKYYE ayrylmy?. Nazari akyl MANTIK VE USUL, pratik akyl ME?YET ve YMAN olarak görülür. Kant ayryca HÜKÜM GÜCÜNÜ de inceler. Bu yazyda benim de katyltdy?ym ?ekilde pratik akla YRADE denilmi?. Yhtiyar, iktidar, me?iet, arzu, talep, derk, tedbir gibi çe?itli ?ekilde görülen irade, aklyn tatbik edilmi?, icra edilmi? hali , tebarüz ve tezahür etmi? ?eklidir.

Bunlarla biz aklyn farkynda varyyoruz. Ylim ve irade ile bunlar gerçekle?meseydi biz onun farkynda olmazdyk.. fakat garip bir durum.. biz akyl ile aklyn farkynda oluyoruz ?

Bu nasyl oluyor ?

Akyl DAR anlamyda hafyza ve zekadyr, orta anlamda bu hafyza ve zekanyn nefis ile tezahür etmesidir. Yani ayad (eller) kullanymy ve gönül (akyl) çykarymy ile ara ve ORTA anlamda akly ifade ediyor. Geni? anlamda ise sadece akyl ve nefis de?il kalb ve ruhun daha incelikli ve daha derinlikli yapy ve i?levleri ile, sevgi, saygy, istek, dilek, özgürlük gibi olaylara tanyma ve bilme, anlama ve inanmaya yükseliyor.

Y?te bu GENY? anlamda akyldan Kant saf teorik akly çykaryyor. Teorik aklyn tenkidiyle ba?layarak neyi bilmemizin, neyi istememizin ve ne hakla yargylamaya yapmamyzyn ko?ul ve olanaklaryny ara?tyryyor ve transandantal analiz dedi?i inceleme tarzyyla ortay bir akyl resmi çykaryyor. Böylece numen (gayb) ve fenomen (?uhud) alanlaryny da ayyryyor. Kendinden sonra gelen izleyiciler bazan gayby inkar ederek bazen ?uhudu sistemliyerek ortaya çe?itli felsefeler yani resimler yani gerçekler ortaya çykaryyorular. Bunu hep akyl ile yapyyorlar. Gayby, kitaby ve dini göz ardy ediyorlar. Zaten bu da içerikli felsefenin özelli?i de?il mi ?  Yçerikleri ho?una gitmedi mi felsefe tefekkürü METAFYZYK ile dindarlar da DYNSYZLYK ile suçlarlar.. her ne ise… 

Fakat bu aklyn kökeni ne, nasyl kuruluyor ve nasyl i?liyor ?

Bu de?irmenin suyu nereden geliyor ?

Yazynyz buna bir örnek veriyor.

Akyl Max Sheler’e göre mutlaka ve gayba yönelir dini bulur, Allahy tanyr ve kulluk eder.. ayny akyl fenaya ve  dünyaya yani izafi ve itibari olan kesrete döner fenleri ve sanatlary kurar, hikmet yapar, hukuk yapar, ahlak yapar.

Hem fenaya, hem bekaya, hem kesrete hem vahdete, hem imkana hem vucuba  nasyl dönüyor, nasyl yöneliyor nasyl gidiyor. Y?te bunun yol ve yordamyny yöntembilimsel analiz ile kurgulayaca?yz. 

Yn?allah gelecekte, yöntembilimsel analizin dili olu?tu?unda bu gibi biçimsel konularla buradaki gibi  içerikli konularda da  ele?tiri ve tarty?malarda bulunaca?yz.

Sa?lycakla kalyn.