Ynsan kavramyny yöntem bilim diagramyna göre ?öylece açabiliriz.

Ynsany di?er canly ve cansyz varlyklardan ayyran yani di?er varlyklaryn hiç birisinde olmayan en farkly özelli?i cüzi iradeyi merkeze koyarak i?e ba?larsak. Yatay koordinat ekseninin sa? ve sol tarafyndaki  kutulara; evvel-ahir, öncelik-sonralyk prensibine uygun olmak üzere tüm canly varlyklarda ve de insanda mevcut ruhi-nefsi etkinlik ile her canly vücutta görülen-yansyyan-tezahür eden tabii yetenekleri ve sadece insana bah?edilmi? olan rabbani marifet-kalbi-gönül etkinli?i ile insanyn e?itimle kazanaca?y yetenekleri koyaryz. Dikey koordinat ekseninin alt ve üstünde syralanan kutulara ise genel-özel, soyut-somut prensibine göre tüm canly ve ?uurlu varlyklarda görülen algylama-tanyma özelli?i ile sadece insanda görülen tasarruf etme ve te?hir etme özelli?ini koyaryz. Böylece koordinat eksenlerindeki yatay-dikey çizgiler üzerinde insanyn 4+4’lük açylymyny yapmy? oluruz. Daha sonra açylyma devam edersek alt ve üst sol çapraz kutulara; benzerlik ve kar?ytlyk prensibine göre her canly varlykta görülen ?uur etkinli?i, çevreyi tarama-gözlem yapma özelli?i ile sahiplenme ve tüketim özelli?ini ve sadece insanda görülen akyl etkinli?i, ara?tyrma-deney yapma özelli?i ile hyfzetme ve üretme özelli?ini koyaryz. Böylece insany 4+4+4+4’lük bir açylymla yani ana hatlaryyla analiz etmi? oluruz. Bu arada insany; cuzi irade dahilinde dü?ünen, karar veren bir varlyk oldu?u noktasyndan ele alyrsak; soyut planda hukuk- kanun-bilim-fen yönüyle pek çok ihtiyaç içinde, somut planda beslenme-korunma-dayanma-ubudiyet ihtiyacy içerisinde ya?amaya gayret eden özel bir varlyk oldu?unu görürüz.

?emanyn çözümü

Ynsan, varlyk aleminde önce tabii yetenekleri haiz ruh-nefis olarak yaratylmy?, sonra bu yeteneklere ilaveten gönül etkinli?ine (Rabbani marifete) kavu?turularak, ki bu maarifetin en önemli açylymy mücerret dü?ünme-konu?ma ve konu?ulany kalemle yazmadyr, böylesi tabii ve e?itimsel yeteneklerin  kazandyryldy?y, cüzi iradeli yani serbest-hür dü?ünebilen-karar verebilen özellikte, evveli hamlyk, ahiri olgunluk olan özel bir varlyktyr.

Ynsan, her ?uurlu canly gibi çevresini tarassut etmekte-tarayyp, gözlemlemekte-algylamakta; ayryca yegane akylly canly varlyk olarak ta ara?tyrma-deney yapma ve ke?ifte bulunma gibi özellikleri haizdir.

Ynsan, hem ruh-nefis ve ?uur sahibi varlyklar gibi tüketici, hem de gönül-kalp ve akyl sahibi bir varlyk olmasyndan dolayy  üreticidir.

Ynsan, bir yanda ruh-nefis etkinli?ine ba?ly tabii yetenekleriyle, di?er yandan gönül-kalp etkinli?i ile kazanylan e?itimsel yetenekleriyle özel gaye-hedefi olan bir varlyktyr. Her ?uurlu ve akylly varlyk gibi beslenmeye ve korunmaya, sy?ynmaya-ubudiyete ihtiyacy vardyr.

Bu nedenle ço?u insanyn hayat gayesi, bu temel ihtiyaçlary gidermek üzerine oturmaktadyr. Bunun için de, bu temel ihtiyaçlara binaen kendinden üstün gördü?üne boyun e?mekte, çevresini kontrol-kayyt altynda tutmakta-hyfzetme, sahiplenme, de?erlendirme yapma ve tasarruf etme gayreti içindedir. Oysa insanyn hayat gayesi bu gayretin üzerinde olmasy gerekir, ki bu da me?ruiyetin dy?yna ta?madan söz konusu ruhi-nefsi-tabii yaratyly? özelliklerini, kalbi-vicdani-gönül özellikleri ile birlikte disipline etmek ve sonuç olarak hakiki imany kazanmak, olgun-kamil insan mertebesine kavu?mak olmalydyr.

Bu mertebeye gelen insan, kendi yaratyly? syrryny ve de yüce yaratanyn kendisinden bekledi?i amaca ili?kin syrry ancak anlayabilir. Bu anlayy?la yüce yaratycynyn dostu olma mükafatyna nail olur. Yani ebedi saadete kavu?ur.

Kysacasy Ynsan, nefsi ihtiyaçlaryny kar?ylayan bir varlyk olmanyn ötesinde yüce yaratanyn ve yaratylanlaryn syrryny ke?fetmeye namzet; hamlyk veya olgunluk, do?ruluk-iyilik veya dalalet-kötülük, hayyr veya ?er arasynda seçim yapmak üzere yaratylmy? cüzi iradeyi haiz özel bir varlyktyr.